Kennis

Hoe tekenen systemen in beweging brengt en transities kan versnellen

Ontdek hoe visueel denken TNO versterkt bij complexe transitievraagstukken.

Schreven dit artikel

Transities worden vaak niet beperkt door gebrek aan kennis of goede ideeën. Vaak worden ze vertraagd door de verdeeldheid van die kennis en ideeën, naast de complexiteit van het systeem eronder. Hoe krijg je zo’n systeem in beweging? En wat is de rol van tekenen en visueel denken in het begrijpen én stimuleren van systeeminnovatie?

TNO en Flatland werken al twee jaar samen binnen het TNO programma ‘UNLOCK – System Transitions’. Onderzoekers, overheid en spelers uit de samenleving komen samen om stappen te zetten op grote maatschappelijke uitdagingen zoals stikstofproblematiek en gezondheidszorg. Onze collega Thomas deelt de inzichten uit deze samenwerking.

Het ongrijpbare van het systeem

“Systemen zijn ongrijpbaar,” vertelt Thomas. “Er is zoveel inhoudelijke kennis en er zoveel perspectieven, maar het blijft lastig te doorgronden welke kant een systeem op beweegt. Het bijzondere aan deze samenwerking is dat we juist de moeilijkheid opzoeken. We kijken zowel naar het systeem zelf als naar de mensen die erin bewegen. Er is aandacht voor het ongemak en de beleving van de individuen en perspectieven erbinnen, maar ook voor de rijkdom aan wetenschappelijke inzichten. Tekenen speelt hierin een belangrijke rol door verschillende beelden uit het systeem zichtbaar te maken.”

In actieve co-creatiesessies worden perspectieven gedeeld en bouwen we aan gezamenlijke oplossingen.

De waarde van perspectieven in beeld

TNO richt zich op toegepast onderzoek, maar hoe maak je kennis echt bruikbaar in de samenleving? “Neem bijvoorbeeld de stikstofproblematiek,” vervolgt Thomas. “Dit vraagstuk speelt al meer dan 30 jaar. Als onderzoeker zit je vaak diep in de inhoud, wat het moeilijk maakt om uit het niveau van nuance te stappen. Bij transitievraagstukken komen daarnaast veel verschillende perspectieven samen, wat de complexiteit vergroot.”

Hier biedt visueel denken uitkomst. “Met tekeningen maken we concreet zichtbaar wat er besproken wordt. Het helpt om verschillende perspectieven te overbruggen en de vaak wollige discussies rond complexe transities te structureren. Tijdens sessies merk ik hoe vaak er heen en weer bewogen wordt tussen inhoud en proces. De tekening legt die dynamiek bloot, door het meetekenen kunnen wij de groep er letterlijk op wijzen. De tekening biedt houvast.”

Beleving, begrip en structuur door te tekenen

Een tekening doet meer dan alleen informatie vastleggen. “Het kan ook de dynamiek beïnvloeden,” legt Thomas uit. “Een tekening belicht soms meer de beleving dan de wetenschappelijke waarheid. Dat is spannend voor onderzoekers, maar het helpt om abstracte thema’s invoelbaar te maken. Zo breng je luchtigheid in complexe gesprekken en neem je een bredere groep mensen mee.”

Hij geeft een voorbeeld: “Wat betekent stikstofproblematiek voor een boer? Voor een burger? Voor een varken in de stal? Door die verschillende perspectieven letterlijk in één beeld samen te brengen, ontstaat er een gedeeld begrip. Onze expertise in het structureren van informatie en het creëren van activerende werkvormen helpt om de brug te slaan tussen complexe wetenschap en maatschappelijke toepassing. Met onze tekeningen ondersteunen we TNO in het vertalen van wetenschappelijke kennis naar praktische toepassingen, zodat we samen betekenisvolle stappen kunnen zetten richting maatschappelijke impact.”

Met visuele technieken ordenen we input uit gesprekken en brainstorms. Zo maken we complexe informatie tastbaar.

Houvast in transities: een toolkit voor systeeminnovatie

Gebaseerd op de voortschrijdende inzichten uit het UNLOCK programma ontwikkelt Flatland nu een toolkit. Deze bundelt methodieken die bewezen effectief zijn in het in beweging brengen van systemen. Thomas licht toe: “Denk aan modellen zoals de paradoxen-analyse, waarmee we tegenstellingen binnen systemen en mensen onderzoeken. Of de root causes-analyse, die inzicht geeft in de onbewuste drijfveren achter keuzes. Tekeningen maken deze diep menselijk drijfveren invoelbaar”

Een ander belangrijk onderdeel is de methodiek van leverage points. “Hiermee maak je inzichtelijk welke aangrijpingspunten er zijn, bijvoorbeeld in de fysieke wereld of mentale modellen. Door deze interventies naast elkaar te plotten door middel van tekeningen, ontstaat er overzicht en kun je gezamenlijk transitiepaden ontwerpen. Dat is geen lineaire roadmap, maar een pad waar verschillende interventies samenkomen, waarbij je gezamenlijk gelooft dat het mogelijk is om hiermee beweging te brengen in een systeem.”

Versnelling van transities

Thomas benadrukt hoe belangrijk het is om te kijken naar jouw rol in de transitie en onbewuste aannames en vooroordelen mee te nemen in het werken aan transities. “Er is vaak weinig aandacht voor het bewustzijn van je eigen perspectief in multidisciplinair werken. Het blijft een lastig onderwerp om over te praten, omdat het zo ongrijpbaar is. Tegelijkertijd hebben biases veel impact op de complexiteit van transities. Een tekening maakt ze tastbaar en plaatst ze buiten jezelf, waardoor het gemakkelijker wordt om erover te praten. Het werkt ontwapenend en luchtig, wat ruimte geeft voor beweging.”

Door deze aanpak versnelt Flatland niet alleen het begrijpen van systemen, maar ook de samenwerking tussen de betrokken partijen. “Zo zorgen we samen met TNO voor een concrete en impactvolle stap vooruit.”